Born a Zomi, die a Zomi: Critical analysis with modern approach

Born a Zomi, die a Zomi: Critical analysis with modern approach




Zomi in kapiang, Zomi in kasi ding: Khangthak ngaihsutna leh Sanzia pawlkhat tel-etkaksakna




Leitung gam tuamtuam, minam, tuamtuamte’ lak ah “lengla leh inntek” cih I ki lamdan zia leh a sep theih zah uh aikibang loh lam I theihsa ciat ahi hi. Gam zawngnate
leh gam khangtona a tawm lai gammite in gam khangtona munte ah nasep, silbawl
zong in, pilna kisin/ sin ding kin hanciam ciat hi. Mi khat in a sep thaman akingah
kimna mun leh gamte ki manawh ciat hi. Tua khuhun paizia tawh kizui in Zomi te
zong mun khat pan a dang mun khat, gam khat pan a gamdang mun khat ah I kikhin
liailiai ciat hi.


Zomite zong hong bawlpa Pasian’ thupha tawh gam khangto nate ah a zuang, nasep silbawl leh pilna siamna sin tampi tak kiom ta hi. Mailam hun ah a tam zaw thawm hong
kibehlap toto lai ding a, Zomi tampi tak in a hanciam san laitak ahi hi. Asia
sung ah Zomi nasem leh siamsin tampi a omna Singapore, Japan, Malaysia, Korea
cihte leh America, UK, Australia cih a kipan gam khangtonate Zomi te in kidelh
ziahziah hi.


Zomite omna gam khangto te ah nasem leh siamsin a tam zaw pen lengla dan mah kihi lai a, inntek mun taktak a ngah ki tawm lai hi. Gam khat ah gami khat I ngah
theihna, sep theihna leh peemta, galtai, lengla khat I septheihna kikhai mahmah
veve lai hi. Net leh sat hun ciang in sum bei zah, pilna sinna ah suahtak
theihna leh sum bei zah pen peemta leh inntek gammite’ a tawh ki khai mahmah
ahih man in Zomi nasem, sangkahte in a omna gam ciat uh ah a inntek theih theih
na ding in aki hanciam ciat ahi hi.


Asia gam sung ah Singapore bang en pak leng: nasem veve, WP (Work Permit), S-Pass, EP (Employment Pass), PR (Permanent Resident) leh Gammisuahna (Citizen) a nei
cih bang in ki khen diudeu hi. WP visa tawh a om a nasem khat leh PR khat I
septheihna, ngah theihna leh suahtakna kibang lo a, PR khat leh gammi a suak
khat I hamphatna zong kikhai lai veve hi.


Zomi-te bang zah hiam khat gami a suahna America gam en leng zong, visa nei tampi lak ah Zomi-te a tamzaw phial bang ahi ding galtai pemta hihna (refugee), green
card tawi khat, PR cih leh American citizen cih dan in a om to leuleu hi. Hamphatna
leh septheihna pen ki lamdang to pah diudeu hi. Tua ahih man in Zomi-te in
nuntak haksatna leh nuntak gimnam zaw ding in i omomna gamte ciat ah a intek
theithei ihih na ding ki hanciam hi. Koi gam koi gam ah PR leh Citizen (gammi)
ngah ding baih pah khinlo a, a ngahte zong hampha kisa in minam bup ai bang in
ki tuat liang in ki lungdam pih mahmah hi. Biakpiak lungdam kohna nei in, lawm
in pawi a bawl zong ki om hi.


Zomi-te in gam khat ah khantawn omtheihna (PR) nam khat peuh ahih kei leh gammi suahna ngah theihna ding aki hanciam san laitak in, tu a bang suah theihna ding a ngah
gige, siauh theihna, ngah theihna nei napi in gami a suaklo, PR ngah thei napi
in a lalo ki tawm mahmah kha ding hi. A ngah nailote zong baihlam tak in hong
kipia ziau hi leh a lalo ding ki tawm mahmah ding hi. Tua bang kawmkal ah PR
leh Gammisuahna a lalo pen ki tawm mahmah a, ngah thei napi in a lalo tangial
pen a tawm mahmah ban ah, tua a lalote in zong “Zomi ka it luat man in a lalo hi
ingh…” aci mi bang zah ki om ding hiam cih ngaihsut ding thu khat ahi hi. Tua
ahih man in khuano, khuata pan in zang gam, khuapi te leh gam khangtonate ah ki
khin litlit in, ki tuah litlit cih pen Zomi te bek hilo in “leitung paizia
(global trend)” khat ahi gige hi.


Hih bang a leitung paizia pi khat tawh kizui in aki khin litlit Zomi-te in hanciamna tuamtuam I neih laitak in I ngaihsut ding thu khat ah, “Zomi in ka piang, Zomi
in kasi ding…” cih thu ahi hi. Zomi khanglui leh khangthak pawlkhat (a tam zaw
ahi kei leh zong hon khatte in) a tung a kammal pen “namdang zi/ nam dang pasal
(kahbia)” cih bekmah a mitkha ah om pah velvel leh kilawm hi.


Hih laphuakpa in a la phuak lai in namdang tawh kigawmna thu, mun dang, tual dang khat ah luang phumna thu khong ngaihsun zong hi thei kha ding hi. Hih kammal
pen laphuakpa a bek dan in ki zang nawnlo in, mipi/ Zomi namte’ khangthak
paunak dan in akizang kim ciat hi ci leng zong kikhial khollo ding hi. A tung a
Zomi in ka piang, Zomi in kasi cih kammal pen “global trent” tawh khantohna lam
a masuan Zomi khangthak te in I lungngaih kik ding kisam leh kilawm dan in om
hi. Zomi-te’ gamdang paikhiatna, nasep silbawlna leh pilna sinna te ban ah I
omna I gammi suahna cih thute tawh etkak huai kha leh kilawm hi. Laphuak pa,
hih lai a gelhpa mahmah ahi a, hih lai a simkha mipi akuamah peuh a tamzaw pen
Zomi in a piang kha a, Zogam ah a piang kha te hi ding hi. Bang hang in “a
piangkha” cih kammal zang ihiam cih leh “I pianna ding pen eima teel theih zong
hilo a, ei suahma pek in a teel thei I nu leh pate nuntakzia tuamtuam hang in a
ki piangkha ahih man hi.” Tulai khangthak Zomi-te lak ah “Zomi in a piang,
Zogam pan a piang…” acithei ding ki tam nawn hetlo ding a, hong tawm tektek
ding ahi lai hi. Bang hang hiam cih leh a nu leh a pa, a pi leh a pu ahi ding
ei teng mah in gam khangto nate ah a inntek theithei ding in, kikhin, tai in ki
hanciam tek ahih man hi.


I hanciam bang ciat hi henla, I thungetnate Pasian in hong dawng takpi henla, I lunggulh thute hong tangtung takpi bang hi leh PR/Green card bek hilo in Gammisuakna
a la/ angah hi le hang khangthak Zomi te in “Zomi in ka si ding…” cih pen amau
tawh hong ki gamla tektek ta ding uh hi. Tangthudan khat (legend) dan in a om
ding tawh kibang leh kilawm hi. Tua hi leh “Zomi in ka piang…” aci thei lai uh
diam?


Gtn. America gammi suaksa Zomi nupa sug pan in hong piang thak Zomi naungek in “Zomi in ka piang…” cih ciang na tawm a gen ding a baih lai diam? I suahna leh I pian
zia ding tel theih hilo icih zah khat in gamminam suahna vai ah sih dan ding
pen eima tel theih zong hi veve bilbel hi. Zogam pan pemta, gamdang khat ah
gammi suahna anei khin hat a sih ciang in “Zomi in ka piang, Zomi in kasi…”
akici thei veve diam? Tu hun ciang in Zomi te zong kumkhat khit kum khat, gamdang
ah a tai leh a pai ki behlap ziahziah mai hi. A diakdiak in Malaysia lam tawn
in a lom lom in ki pai ziahziah mai hi. Mimal a tamna dung zui in gam
khangtonate ah gammi suak zong ki behlap toto veve hi. Gammi suak Zomi te asih
uh ciang in “Zomi in kasi…” ici lai veve diam? Tuate sung pan hong khang thak
Zomi vontawi te “Zomi in ka piang, Zomi in kasi ding…” hong ci lai uh diam?


Zomi cih pen gammisuahna hio in, minam min hi aci om kha ding hi hangh. Ahih hang in Zomi lak ah “Chin” cih a deiksa leh a kibulh zong a hunk hop khat mah kiom ding
hi. Tuate a ding in ahih leh bel “Chin lu mui bi, Chin lu tae dae…” cih dan
pian in “Chin in ka suak a, Chin in kasi ding…” acih a kul ding dan ahi hiam? Zomi
nu leh pa sung pan suak ahi phial zong in Zopau a theih kei leh bel “Zomi in ka
piang, Zomi in kasi ding…” bel ci theilo kha thei ding hi. Tua bang dan dinmun
khangthakte pen Zomi te omna gam dang gen loh Kawlgam sung natawm ah tam simsim
ki om mai ta kha ding hi.


Tualo Kawlgam sung a om leh a suak Zomite in a ID/Innkuan laibu sung khong ah “Chin” mah nakici velval ding uh ahih man in Zomi tate hi mah ta leh “Zomi in ka
piang, Zomi in kasi” acih thei takpi mah uh diam? Chin in ka piang Chin mah in
hong kisam, Chin mah kakici, Chin mah tawh kasi ding cih ahi zaw mai ding hiam?
Kawlgam sung bek ah zong mun khangto zaw deuhna leh khuapi zawdeuh leh mite pau
siam Zomi te khangthak sung ah hih dan thu leh la te a tawm a tam om kiaukiau
ta ahih man in Zomi cih kamal, laimal lian pen muh ding kikhat mahmah veve ta
hi.


Tu aahih leh Zomi icih pen gammi suahna zong hi kei, pau zong hi kei, sisan hi zaw hi ici hiam? Sisan tawh kisai Zomi lak ah nasepna a nei kipawlna khat in ZYA
ahi hi. Hih Zomi khangote in a sisan uh akisapna munmun, Zomite bek ci tentan
tuanlo in Kawlmi leh namdang te deidanna omlo in piakhia uh hi. Zomi ahilo,
namdangte khat tung ah Zomi khat I isan akihel a leh tua namdangpa sung a
Namdang ahih na akiam tuan hiam? Asi kihel khin hi ve. Akahbia hi ven? Tua Zomi
pa in e leh a si a kiam tuan ahih ciang Zomi ahihna a bei tuam diam? Tua
namdang pa e leh Zomi si tawh a nungta ahih man in a sung ah Zomi sisan om ahih
ciang Zomi ici thei diam? Zomi sisan kisam mahmah khat in namdang khat I si
(zato ah a om bang bang khat peuh) a lak man in tua Zomi nu/pa Zomi ahihna a
kiam tuan hiam? Bang hang hiam? Tua Zomi I sisan asit nawn diam? Sit icih bang
tawh I the diam?


Zomi ihihna pen I gammi suahna zong hi kei, I minam kamapu zong hi kei, tu laitak a I sisan neihna zong hi kei, I pianpih, I pian tung pan a om sisan tung pan in
ki khensat hi ici kha hiam leh? 100% Zomi sisan aneilo khat Zomi hi kei or Zomi
a tuh/ kahbia hi ici hiam? 100% leh 80% ah minam ahihna aki lamdanna bang ahi
diam? Percentage bangcih kiteh ding ahi hiam?


Leitung khantohna tawh kizui in Zomi-te zong I khantohna ciang om veve a, tua khantohna tawh kizui in siatna lam zong tuma kum 2000 (Lai Siangtho sung a om paw khat
dan mah in) ki behlap toto hi. Zomi khangthak lia leh taang te pawl khat sung ah
cihtakna kiam in hoihlohna in a zawh khak mi tampi ki om khinta hi. A diakdiak
in pre-marital sex, acih uh kitenma a lupkhopna, living-together acih uh nupa
hilo napi a om khopna, nu leh pa omkhopna a tuamtuam leh zatui sutna pan ah a,
nat leh satna pan kilawh sisan kizopna, natna ki lawhna a tuamtuam tam tektek
ta hi. Numei khat ahih kei leh pasal khat in a tung a sisan kihopna zia khat
peuhpeuh nei kha leh tua nu, tuapa in zi/pasal leh ta nei in a om ciang in
sisan kibanglo (namdang khat ahih leh) tuanu, tuapa I sisan siang lai hi ici
thei diam? 100% hi nawnlo ahih manin a tate (kahbia/ kigawm) ici thei diam? Minam
ahihna koi tak lian hi ding hiam? Tua bang tea hi a, Zomi sisan a dim phitphet
(tui hetlloh) akici te khat in zong Zomi in suak mah taleh gamkhangto khat a
tun ciang in gammi suahna a lak leh tua nu/tuapa I minam hihna koi lian hi ding
hiam? “Zomi in ka piang, Zomi in kasi ding…” aci thei lai veve diam?


Lai Siangtho sung ah a mai a om suangmanpha I manphatna a tello vok/ ganhing leh mihai/mi gilote gentehna in a neihna mun om hi. Gammi suahna ding
hanciamtheihna, hamphatna nei napi in a lalote mite in (a kim leh pam a om midangte
in) tua mipa bang cih muh ding hiam? A manphatna a theilo ganhing/ bang in amu
theih na ding dan a om diam? Tua hilo in, Zomi ahihna a tan ding uh utlo ahih
man in hamphatna a nawlkhin a tam zung zung diam? Zomi ka it man in, Zomi in ka
si ding cih lungsim tawh gammisuahna a lalo tangial Zomi bang zah bang a om
ding hiam?



Tua hi leh a tamzaw Zomite e leh?



“Zomi in ka piang, Zomi in ka si ding…” cih la bangtan vei I sa lai diam?


Zomi ihihna bang ciang hiam? Bang tan vei Zomi ihi lai diam?



Tg. Sianpu


KL, Malaysia


Views: 72

Comment

You need to be a member of Zomi Community Network - Your Network to add comments!

Join Zomi Community Network - Your Network

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service