Zomi & Politics
(Grassroots Q&A)

 

1.       Zomi sung ah amau leh amau akipiakhia tawmte belhtak zaw maw, mipi’ teel cing makaite muanhuai zaw maw?

a.       Amau leh amau akipiakhia tawmte: Self-employment, self -promotion, self- teaching, self- learning, self-degree, self- Ph.D, self-appointed leader, self-organization etc. pen thupi mahmah hi. Semzo, semthei cihna hi a, kimuang (confident nei) mahmah cihna ahih man a thupi mahmah ahi hi. Mimal khat in ama ki piaktawmna tawh a hanciamna pen thupi hi. Inn ma, lo ma nasepna khat peuh ah zong “ei leh ei sep tawm, sintawm, theih tawm…” a thupi leh a kisam pen hi a, kiallap pen lai hi.

 

b.      Mipi’ teel cing makaite: Mipi makai ding khat ahih leh amah leh amah akipia tawm sang in, mipi’ muan leh suan, teel cing a makai thupi zaw hi. Amah leh amah bek akimakaih ding hilo a, mipi makai ding ahih man ahi hi. Tua ban ah mihing pen ei leh ei kitheih khit ding baih khinlo hi. I thanemna zong kitel khin lo thei a, I thahatna zong ki theician khinlo thei hi. Tua ahih man in mi dangte in, mipi in hong muhna tungtawn in muanhuai, a sak, mimal khat bek ahilo, kipawlna, party, pawlpi khat bek I muhna ahilo a tuamtuam te muhna kigawm pen hoih zaw gige den thei hi.

 

c.       Amah leh amah veina bek tawh ki pum pek in, ki pumpiak khiatna bek tawh mipi’ zahtakna leh muanna om theilo a, mipi makaihna nei theilo hi. Tua zah khat mah in mipi’ muan, mipi’ teelcing makai ahih hang in amah leh amah ki piakhia lo in, veina nei kei leh lah kizang theilo zeel hi. Tuabang a ki zangtheilo te zong lah mipi in teel lo pah uh a, mipi’ teelna leh muanna zahtak in hanciamna a nei Zomi makai kuhkal te in I Zomi leh Zogam hong puah, hong zuun zo ding uh ahi hi. Tua ahih man in a tung a No. (a) leh (b) deih zawkzawk ahih kei leh khat teeiteei teel ding hilo zaw a, a nih in a ki gawmkhawm makai siamna leh ki piakkhiatna a nei mipi’ muan makaite in I gam leh I nam hong puah zo ding ahi hi.

 

2.      Zomi makai hih theih na ding in sem masa phot in tua khit the kiteel ding maw, kiteel ma sa in sepna tawh zom ding?

a.       Zomi sung ah Zomi veilo leh itlo ki omlo a, tua pen a lungdam huai mahmah thu ahi hi. Mimal khat ciat in ama hih theih na munmun pan in, ama sep theih bangbang hanciam in sem ciat uh hi. Kiteelna leh kiteellohna thu hi masa lo in, min vawhna om kei ta leh ama sep theih na ciangcaing sem in hah khat ciat hi. Ahih hang in tuabang in a sem khempeuh makai in kiseh, kicial, kimuang khin lo hi.

 

b.      Gam leh Minam makaipi taktakte in amau omna, amau sep theihna ciat ah bel sem tek mah uh hi. Ahih hang in gambup, nambup dinmun nasep mapan na ding vaipite ah ama ki piakkhiat tawm na tungtawn in gam leh nam makaih hi masa lo in, mipi’ teelna leh mipi’ muanna a ngah masak ciang bek in makai a sem hi zaw hi. Gentehna: gam khat I lutangpi (President or Prime Minister) a sem nuam, a ki piakhia nuam leh a sem thei ding pilna nei tampi a omna sung pan in khat kiteel khia in tuate in makaihna dinmunpi a len thei ahi pan hi.

 

c.       Zomi sung ah minam leh gam a ding in a semlo kuamah omlo a, sepna mun, sep dan, sep zia leh sep theih kibang khinlo bek ahi hi. Tua ahih man in kiteel masa in tua ciang sem pan cih theih omlo hi. A semsem ngeite bek mah kiteel zaw ahih man in, a semte kiteel a, a kiteelte in sem hi cih ding ahi hi.

 

Mingam leh Gam a ding in sepna bel bawlna, makai ki vaipuakna sung ah mimal khat in ama sep ngei leh, a sepsate bel a tuam hi a, ahi zong in gam khat leh minam bup min tawh a kiteel khit ciang tak ciang in mipi’ muanna zahtak in, hanciamna tawh sem ahi hi. Gentehna gam gam khat I president/ prime minister ding aki teel tawh akibang ahi hi. Mimal khat in bang zahta in ama tumtak in, kipiakhia in sem mah ta leh mipi’ teel kimana a om ma teng in gambup ai a ding in sem zo tuanlo zaw hi. Tua ahih man in kiteelna a ngah makai khat in mipi’ teelna ahih kei leh makaite’ teelna thusim inm mipi’ kitangsapna a sep theih nading in hanciamna leh kuhkalna tawh mapang ahih man ingualzawhna kimu zo hi cih ding ahi zaw hi.

 

3.      Veina (Lainatna), Kipiakkhiatna, Kuhkalna, Thupitna, Muanhuaina sung lak pan Zomi-te kisap pen koi ahi hiam?

a.       Veina neilo in gualzawhna kingah zolo hi.

b.      Kipaikkhiatna omlo in haksatna ki kantan zolo hi.

c.       Muanhuaina a om kei leh mipi makai teelcing hi thei ngeilo a, Gam khat, Minam khat a makai ding in a tung a teng sung lak ah khat ta bek a nei makai sang in, a vek in a nei makai in malakna nei leh gualzawhna leh khantohna lam hong mapi zo pen ding hi. Nam khat bek neih tawh Zomi leh Zogam a ding in kicing lo a, I kisapna a tamna dungzui in a vek in a thuahkhawm makaite bek in gam leh nam zuunna ah hong makaih zo ding ahi pan hi.

 

4.      Minam leh Gam a ding in kum tampi nasep pong thupi maw, kum tawm khat sung in na tampi sep zawh thupi zaw?

a.       Minam khat, gam khat a khantoh theih na ding in nikhat, sunkhat thu in hi theilo ahih man in ni tampi, kum tampi mah sep kul, bawl kul ahi hi. Hun mah la in zun tohtoh, puah tohtoh ding ahi hi.

 

b.      Gam leh nam a ding in kum tampi, hun tampi sem ding thupi mah hi. Tua sang a thupi zaw ah, hun bang tanvei sawt sem in, sawt sem kei ta leh bang teng sem man cih thupi zaw lai hi. Bang zah, bang ci sep cih thupi hi. Gtn. USA President khat in a gam leh minam a zuun theih na ding in khatvei kiteelna sung ah kum (4) bek hun ngah hi. Tua kum (4) sung in hanciam, thasan in sep leh bawl teng a banbang in zoptoh ding ahi hi. A hun masa bei khit ciang in a ki deihkik lai leh a neihveina sem kik lai thei a, tu akhit ciang in aki deih lai phial zong in khawl bawl phot in, hun dang khat peuh ciang a dang kum (2) sem kik lai thei hi (ama khan sung ah).

 

Hitler, Saddam Hussein leh mi minnei makai tuamtuamte kum tampi mah makai sem uh hi. Ahih hang a mau sep sung in bang teng sem cih pen tangthu ahi hi. Tua mahbang in Topa’ Zeisu mahmah in zong deihtak in thasan in kum (3) sung bek hong sem a, leitungbup ki linglawng sak zo hi. Kum bangzah sem cih sang in, bang teng bang ci sep cih thupi zaw lai hi.

Bang hun in kipan, bang ci kipat cih zong thupi mahmah a, tua sang in bang ci man, bang ci khawl cih zong thupi zaw kan lai hi. Minam leh gam a ding in kum tampi sepna pen a hoih pen hi. Ahi zong in bang hang inkum tampi sem cih dotna zong om leuleu hi. A makai thuap ding omloh man maw, sep ding kician om loh man maw, taltak, tal ham man in a sem toto maw, a ki piakhia ding dang a om loh man in sep loh phamawh a sem lai maw cih bang in a hang a tuamtuam zong om kha ding hi. Himah ta leh tua bang thu tuamtuamte sang in, kum bang zah sem cih sang in, kum bang zah sung in bang teng sem cih a thupi zaw ahih lam gam khanto leh gam suakna (democracy) kician tawh kiukna gamte’ kalsuan zia ahi hi.

 

c.       A thupi pen ah kum tawm sung in na hoih tampi hoih tak in sep theih ding a thupi mahmah hi a, tua sang in na hoih tampi kum tampi sung hoihtak in sepna thupi zaw lai hi. Ahi zong in gam khat leh gam khat, kipawlna khat leh kipawlna khat, party khat leh khat a kalsuan zia, ki vaipuakzia kibang khinlo ahih man in Democracy/ a suakta gamte’ kalsuan dan ahi term (2) ahih kei leh Kum (8) khit ciang kilaih hamtang ding cih zong ahih theih khitlohna zong om thei hi. Mipilte in “Where and when you start is not as important as where and when you finish” acih mah bang in bang hun, bang hun in I kipan a zong in, bang hun in, bang ci khawl cih thupi zaw kanlai hi.

 

5.       “Chin” a mudah limlim pongte Zomi makai ding in muan tak maw ahih kei leh Zomi, Chin, Mizo leh Kuki khat peuh ahi a, akigawm khawm ahi zong in namkhat, sakhat ihihna ki theihmawh bawllo in gam leh nam a zuun nuamte koi belh huai zaw?

a.       Chin pen pen Zomi tawh akilehbulh, Zomi tawh a kisasi vetlo min ahi hi. Zomi State a tuam, Chin State a tuam vilvel in gamlim sung ah zong om hi. Tuamah bang in Chin aki cici laite pen Zomi hilo a, Zomi sung pan zong Chin a deihte pen Zomi sung pan lakkhiat, not khiat ding ahi hi. Mi laklawh namte ahi uh hi. Kawlgam sung a a ID tung ah Chin a ki gelh khempeuh zong I galte vive ahi hi. Ei Zomi-te tawh kisai kha kilkel lo uh hi. I sisan laigui zom ahi a, innkuan khat, khua khat ihi zong in a Kawlgam ID sung ah (Matpongtin) Chin akicih peuhmah leh Zomi te tawh aki gal ihi hi.

 

b.      I Minam min pen Zomi ahisa ahi hi. Zomi ihihna pen Rev. S.T Hau Go hun ciang bek in Zomi ahi akisa zong Zomi makai sung ah tampi mah ki om lai hi. Zomi ihihna pen ZBC pianma pek ahi hi. A hun sawtlua ta ahih man in a kum leh a ni leh a kha zong ki ciamteh thei nawnlo hi. I pianpih minam min ahih man in a tung a kipan ciapteh na ding in laitui leh laidal kicing zolo hi. Tuapen tang tawng (time immemorial) pek pan ahi hi. Hi mah tase leh biakna khat, pawlpi khat bek min bulphuh in minam min kiciamtehte hilo ding hangh a, pawlpi tuamtuam, kipawlna tuamtuam, mimal tuamtuam kipawlna leh thukimna tawh I minam hihna ciaptehna I thaksuah sak a, I letcip ding ahi zaw hi.

 

c.       Chin khempeuh I gal hi ci mawk leng I sanggam, I innkuan pih Kawlgam sung a a om lai ID (Matpongtin) nei khenpeuh I gal hong suak ding a, innkuan khat, unau khat natawm Daw Suh te unau mahbang in gal leh sa in a kiman, aki taih innkuan buai minamte ihi kha ding hi. Minam hihna pen I ut hun sung teng hi pak, I ut nawnloh ciang hi nawnlo pak cih zong ahi thei ahi kei hi. Tg. Zothang Hatlang in “Identity is not a matter of acceptance of rejection but a state of being rather” acih mahbang in minam hihna pen Kawlgam sung ah Innkuan laidal, ID sung Chin kici lai I kep lai sung teng Chin hi in, gamdang I tun khit tak ciang Zomi a hi pan phingte kihi lo hi.

 

I Zomi hihna pen deihloh thutawh a ki nialthei ahih loh mahbang in, deih thutawh a ki deih bawl gawp thei zong hi tuanlo hi. Zomi sung ah a uanglua leh a khengval upna a nei khat leh ni om ta hi (extreme). Tuabang te in Chin muhna pen Zomi hihna a sa leh, Chin te muhdah ding genna in Zomi itna asa kha zong kiom zeuhzeuh thei hi. A tatak in minam khat, mimal khat na it theih na ding in a dang khat muhdah, huat kul sese tuanlo hi. Satan leh Pasian cih bang tawh a genteh ihih kei nak leh I sisan kizop pih laigui zomte pen Chin akici a, Mizo, Kuki, Zomi akici zong in bang min, bang min kivawh ta leh a min sang in a mi it zawk ding leh sisan in thugenzaw ahihna, sisan sang in tui I sah sak zawhloh na ding thupi hi.

Zomi it a kisa, a khengval upna a nei pawl khat in amau leh amau zong a paikhial ahih lam a ki thei nailo leh, a tanglen ahih lam akimu nailo om thei hi. Amau leh amau zong Zomi nam it akisasa kha, midangte in zong tuadan mah in hong mu uh hi ci-in amau leh amau akikhem a paikhial (racist) pawlkhat mah zong om thei hi. Biakna ahi a, minam vai ah ahi zong in a khengval upna, a uangtuang ngaihsutna (racist & extremist) bel a om kawikawi thei mah ahi hi. Tuabang mite a omna te ah a ngaihsut khak kholloh uh thu pawl khat gentehna tawh a kigelh lai khat en ding hi hangh.

 

“Your car is German. Your vodka is Russian. Your pizza is Italian. Your kebab is Turkish. Your sushi is Japanese. Your democracy is Greek. Your coffee is Brazilian. Your movies are American. Your humor is Jewish. Your tea is Tamil. Your shirt is Indian. Your perfume is France. Your electronics are Chinese. Your numbers are Arabic and your letters are Latin. And you complain that your neighbor is an immigrant? Pull yourself together!”

 

Zomi ahilo minamdangte muhdahlohna pen Zomi itlohna asa leh, Zomi it takpi ihih leh minamdangte galbawl ding cih ngaihsutna a nei a khengval upna nei Zomi makai nautang pawlkhat pen Zomi bup 5 million a omna sung ah 5% zong hi lo ding ahih man in, lamkhial lam a zui ahih lam a ki theilo I sanggam Zomi pihte makaih in, pantah in, itna I lah thei ding kisam hi. Zomi leh Zogam a ding in kum 20, 30, 50 sung I sem khinzo a, I nuntak tawntung bup sung in I sem zong in Pasian’ itna (Agape) ahi itna dik tatak I neih tuankei leh a mawkna pi hi ding hi cih pen Lai Siangtho sung tungtawn in kit et thei hi.

 

Tua ahih man in Zomi leh Zogam a ding sep leh bawlna khat peuh ah a min it bek hilo in, a mi it, sisan I thugen bulphuh ihih ding thupi ding hi…

 

Zomi and Politics: Grassroot Q&A.pdf

 

Taang Sianpu

 

Kuala Lumpur

Sianpu[at]zomi.net

 

August 2011
http://twitter.com/sianpu
http://facebook.com/sianpu
http://l.zomi.net/yqa

 

Views: 98

Comment

You need to be a member of Zomi Community Network - Your Network to add comments!

Join Zomi Community Network - Your Network

Comment by Tg. Thangno on August 12, 2011 at 11:53pm
Woww...ka-man-lam-zong-phawk-kei-liang-ing-ei...the best article ever for me...

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service