Globalization leh Zomi


Leitung piandan hong kilamdang  toto in tuhunciang Business atuam tuam leh ki pawl na atuam tuam te hongpiang in leitung in khantohna lam ah mun hong la mahmah ta ahih man’ tu in leitung pilnasang anei te in leitung pen khuakhat bang hi ta hi na ci uh hi. Hi mah hi banghang hiam cih leh tu hun ciang in phone bek hinawn lo in internet a hi zong in kizopna atuam tuam te hong omta a hihman in leitung mun tuam tuam aa thupiang te a pianhun lianphial in leitung mundang tuam tuam pan kithei zo phial hi. Ei Zomi te’ e leh tua a khang to lei tung tawh bang zahciang kizopna nei aa bangzah ciangin ihtelpih hiam?? A thei pen kitam mah mah ding aa a hihhang a tel ki tam in ka um kei hi. Banghang hiam cih leh mundang gamdang ah sum zong ding bek in ih pai khia aa pil na tawh ki sai leh a khangto leitung ii thu pen a kantel tamlo bek tham lo in a tel sun sun te in zong hawmsawn hilh sawn cih om lo in ei thei ciangbek tawh  ki omlai zen hi.


Pil na leh Zomi

A beisa kum 30-40 hunlai in Zomi sung ah pilna ki lunggulh tek hi. A hihhang tuhun ciang pilna sangin neek ol tak leh manlang tak aa sumngahtheih nading bek ngaihsun in ihkalsuan zawh pen kum 20 hongval kik leuleu hi.Bang hanghiam cihleh Zomi sung ah pilna nei aa, pilna tawh kumpi pension a sang thei ding tam kimu nawnlo hi. Tu laitak Zomi te ii,  ih sumzon na bulpi a hi Singapore,Malaysia(tuma kum 15 hunpawl pan kipan)  te ah abeisa in bangmah thei lo khatzong nasem ding in kipai thei aa, ahih hang  tuma kum 4 khit pan kipan in pilna or skill khat peuhpeuh nei lo,laitan neilo te luut na ding hong haksa mah mah ta hi. Bek tham lo in pilna nei aa, pilna a zang thei mihing khat a hih naak leh Singapore ngam misuah  theihna ding vaihawm sakuh aa, tua lo te ahih leh kumtampi a omzong in kingahsak tuanlo hi. Leitung ngalpi nihna khit aa; Asia sung ah a khang to ngam te ahi Korea,  Singapore, India,and etc ngam te ih et tak ciang pilna zon ding naak thu pi sak mah mah uh hi. A diak diak in sen minam te a hih naakleh a mau teen na ngam ah pilna a sin uh hawm thawh in mi ngam ah pilna na sin thuah uh hi,ei Zomi te zong ngam dang kipaimah na ven sangkah pilna zong ki om nai lo ci leng zong ki ngah phial ding zah dong in sum zong leh pilna zong ki khai mah mah hi. Hih mun ah pilna ihcih takciang sanglam pilna bek hi loin pilna a tuamtuam ki zong thei hi,ei mau sepmun pan sum bek ngaihsun lo in haanciam lehang sum ngahin pilna zong kingah laiding aa, naakpi tak in ki meet hi. A hih hang tua bang aa,a ngaihsun leh tua bang zia tawh a kalsuan kitam hetlo hi. A bei sa kum 20 ma hun ciang ciang Zomi te citak hong ki cih pen tuhun ciang ki pe’ng mah mah ta hi.Sum ngah theih na ding Pu te(Boss) mai muh nading ciang bek in nakisem aa ka haan ciam hang ka tha sum ki lam dang kei cih lungsim kinei hi,tuabang  ngaihsutna pen ki khial mah mah hi. Ih nasep namun ah deihtakin  haanciam in ihsep  te telsawm theihsawm le hang mailam ah koi koi ihom zongin tua pilna in an hongvak kikding ahih lam ihphawk lohman na hi nginge hi. Malaysia ah 2005 pan 2010 bei madeuh ciangdong tawmvei sung ka om aa,tua hunsungin a tamzaw Kawlngammi tetawh kithuah  in minam tampitawh ka kimu kha hi. Minam tampi ka cih ciang ngaihsut dan a kibang lo minam kacih na hizaw hi. Ka naseppih lian a hi Kawlmi te khat in bang hong ci hiam cih leh hizah aa na, ih Bosspa tanu ngahsawm nahiam hong ci hi. Khat leu leu in bawngki sa nahiam hong ci hi. A dang khat leu leu in deihsak na tawh na, nasep leh tua in nanung hongzui kik dinghi hong ci hi. Tuamun ah ka zahtaak mah mah mikhat pen Vietnam mi hi aa, a man banghong ci hiam cih leh”lawm aw hi zah in ihngam ah septheih ding om hileh ei lah koimah paikul lo ding ihsep zah zah ihngam in lah phattuam pihding hi;” hongci hi. Hi mah hi ahi zong ih tuna mun ihom namun pan ei ii sepzawhna khiapding hituanlo hi. Tua tawh ki sai Sangngam Kayahte khat in banghong cihiam cihleh hih Malaysia ah na sem sem lehang sawt sawt leh thadah natna kingah thei dinghi hong cingei hi. Banghanghiam cihleh overtime(hunval na sep) ngah nopna lungsim tawh  nikhat nasep hun nai 8 sung aa a ki zo thei ding khat pen ki zawhlahbawl ahih den ahih man hi. Weekend hongtun dingciang in zong weekend OT pen mikim in ki ngah lo in a ngah te in zong (double pay) nitha a zah nih in ki ngah hi. Na sem a tam zaw in tua weekend OT deihna lungsim tawh azawh lah loh ding na sep pen ki zawhlah bawl in OT a la la pawl khat om lai hi. Tua te in mailam ah a mau na sem leh bang ci sep tam cih ka thei nuam peuh mah hi. Hihmun mah ah a khang to hak lo ding minam khat om hi tua pen Vietnam te hi amau a hih leh a nasep dinguh khat sem meng meng in zawhbawl bek tham lo ah midang tawh kibang loin cilngil(kuhkal­­) ngiatuh hi. Tua mah bang in thasum ngi na a sak loh na uhzong paungam hi. Kawlmi te a hih leh a paungam a om pong hang a pau ngamlo tamzaw hi. Bang hang hiam cihleh a mau thasum tawh ki tuak ding bek in na sem aa ahun tawh ki tuak in na sem lo a hih man hi. Tua aih man nasep na khatpeuh ah hun tawh ki tuak aa na sep theih na a hi zongin ih panmun zawh sawm na a hi zong in tua te zong pil na zon na hi pah hi nang ee leh bangci ciang in na, nasem hiam????


Zongam/Zomi mai lam ding


Tu lai tak Zongam ah piteek puteek te,bangmah a thei nai lo nau pang teng leh U lian lah a hi nai lo nau pang lah a hi tak nawn lo teenager teng bek inn kingak sak hi. A dang a cidam sun sun ngamdang ah $ buai in ki buai aa ihngam zong ngilvah tuam mah hi. A hihhang lam khat pan ih Zongam khantoh na ding a hih leh ei mau teek teek a mun ah ih om kei leh mi-ih bat ding cih tha dah mi kal kibaan nawn hetlo ding nahi nginge hi. Malaysia pan Kawl ngam ah ciahkik ding kacih hun in lawmte pawl khat in sum nei mah mah aa khol sa sum ki cin man aa. aciah ding hongsa pawlkhat om hi. Ciang  meidawi aa. mundang a kalsuan khia ngamlo hong sa zong pawlkhat om hi. Ahih hang kei dinmun hongthei tak tak te in ahih leh Kawlngam  ciah le teh bang sepsawm nahiam bangtawh nuntak sawm nahiam hongci uh hi. Tuabang hongcih kamalte cihhuai mahding hi.tua hikei leh kua ngamdang pai ding?? Hih mun ah ngending thupi mah mah khat om hi,bang hiam cihleh ihngam pan a piang (ciin loh aa ngamlak ah a po) vanmanpha($) sang a manpha zaw tampi tak om na pi kuaman zang siamlo ih hih man hi. Ngamsung aa omteng tokhia long khia; paak man pha laak nate en le hang sing kung lian pi pi ki pheng phuk  in ihngamzong tampi keu tuam mah mah hi. Bang hang tua te ciin sawm lo, ka neu lai in khua sung ah U lian ka Nu ngual ka Pa ngual te in na Pa om na kawl ah pai leteh tangha(buhsih)neding hi ve cin vaiminciim limlo pi hongci uh hi. Tua hileh tua lim zong lim ih sak loh;ciin na zong a ol val val a hi tuan lo tua vaimim pen cing cing lailai, atua cih ve ve sang ngamlak ah amanpha mahmah, ciin nading zong  ahaksa lualo paakmanpha te ciing zaw in hileng,tu BEK thamlo ahun atun ciang ngamlak ah zong  in tawi 100 tawi 200 bang ol tak aa, aki ngahthei  telawng(konjac) te man pha mah mah napi bang hang ciin sawm lo…van khaam tuam tuam sem in thong sung ih ki deen aa kum 5 kum 10 hun ihbei kaal in,tua te semlengcih ahi zongin, ngamdang pai in $ ih zon kaal aa nu le pa in lah a ut na zui in ih zon sa $ te tawh sangngam te’n zu  adawn theih za a teeptheih sang in ihngam ah tua te ciing in ih sangngam te pilna nguan in pilna tawh ngamdang a pai sak hi zaw leng tam pi lawhcing zaw bek thamlo  ihngam hong khangto biah zaw ding hi lo hiam. Ih ngaihsut mah mah keileh tu zawh kum 20 khitah cih na ding thei lo in ki om khathei ding hi. Tuabang ihcih ciang tulaitak ngamdang om te lungkim lo kha thei dinghi, cihnopna pen tua hilo zaw in innlam aa om nu le pa leh sangngam te kiangah guideline piaktheih ding cihna hizaw hi. Ei zong ngam anei lo hilo banghang peem ta in omsawm ding ih hiam. Inn lam aa om sangngam te ngamdang ah ihsap thuah thuah sang akhangto ngam atung sa ei te in a khangto ngamte kalsuanzia leh pilna a ki sap zia guideline piathei in ihngam ah apiang tua a manpha mah mah $ tawh a ki lei te ci’ngsak ding aa ihtu ihta khang aa minuai omloh nading plan ihneih hongkul ta hi. Tua hi kei leh Zongam mailam dingpen hongmial tek tek ding hi zaw hi. Malay ka omsung in Dr Dalian lai at Pilna maw Sum leh Paai a cih article khat kasimkha ngei aa,thupi leh ngaihsut huai sa kahih manhih lai hong atsawn ka hi aa,tua dan laite simhuai,kanhuai leh ngaih suthuai kasa mah mah hi. Tuabang lai te bek tawh zong hong hi thei tuan lo ding aa, adang pilna nei te in bangci leng ihngam hong cidam kikding cih ngaihsun aa plan ihneih kul ta hi. Ngen bektawh hi lo in a mai pan ihlah kul hi. Tua hi leh tu zawh kum 20 ciang aa hong piang ding Zongam pen hong na sia mah mah ding hi. Tu lai tak in zong tampi ki pan ta zong ki ci thei hi bang hang hiam cih leh khua neu neu te ah Hydropower tawh mei ki bawl kawi kawi aa ngamdang om sangngam  te panpih na atam zaw hong hi hi. Hih pen result hoih mah mah khat hi ahih hang tuaciang tawh hong kicing nailo hi tua mei pen zaan aa, meivak ding bek hileh bangmah ki lamdang tuanlo ding hi. Ngamdang om sangngam ten ngaihsun ding hi hang bang kisem thei ding? Ngamdang aa omte bek hilo ngamsung aa omte zong in OT sep ding ihngaih sutsak kulhi. Ihngam aa ih duh luatloh ompawng bang pen sweet in ki bawl thei ci hi tua te hong kan un. Adang tampi kanhuai tam mah mah ding hi kei sang atheizaw tampi om zaw dinghi. Tu laitak aa a khangto mah mah Korea ngam pen hunkhat lai in Zongam sang in haksa zaw hi.Japan kumpi uksung ah om in sal nasep lo ngal a sem kha lo te hi,a hih hang tun lei tung ah a khang to ngam khat hong suak zieu hi. Tun ei ih hih leh ngamdang ah mi sep khempeuh phial mah a kisem kha hi tua ahih man aa nuam a salua ih hih khak ding zong lauh huai mah mah hi. Tu lai tak na omna nuam mah ding hi (hak sat na om lo cih na hi lo) ahih hang Zongam leh et kik leteh angei bang na ngei lai phing hi, ni sim aa na muh muh electric tawh a pai meileng te natuan mawtaw hoih mah mah te na Nu na Sang ngam na khua pih te in amang uhah zong naman kha nailo uh hi. Na Buuk mun khan in a cih laisaingtho kam mal ih saan khialh khakding lau huai ka sa hi. A zom ah na teen na puan buuk cih kam mal na mangngilh leh a khangto hi lo in nuam na sak mah mah hang akiam suk hi zaw ngi nge nahih lam a kitel lo hizaw thei hi teh.  Zongam leh Zomi en don lo en la’m lo kua man hong laam lo ding hi. Zongam khantoh na ding plan hoih mah mah te program te ki sam hi. Bawl lung aki suih tak ciang player khem peuh in bawling nung a delh khawm ngei ngai hi leh bang mah hun in goal lo ding hi. Tua  mah bang in khan toh na ding a hi zong vai khat peuh peuh ah mi sep khat sem ngei ngai cih sang opposite view leh a dangh view tuam tuam tawh kal suan theih ding ki sam hi.

 

A tawpkhak na-ah nangleh kei Zongampan kigamla na mun ah om in nuamsa in,leitung khantoh nate kikaal ah nuam ihsak mah mah hang ih Zongam ah computer acih pen akine thei peuh a kisak lai aa,ihpian na ihkhua te ah sailungtang hual kidemna peuh tawh hun a bei lai ahih zen laileh tuapen nang lehkei in ngaihsun aa,ihlap toh ding kisam hi. Na Hauhna,na pilna ten a innkuanpih,na khuapih,na minampih a hizong in phat tuamna a ngah lawh kei aa,nang aa ding bek in a nungta na hih aa leh hoihtak kisitpha kik in.

 

Lai at,

Thatuang(kawlpi)

Phunom

Views: 124

Comment

You need to be a member of Zomi Community Network - Your Network to add comments!

Join Zomi Community Network - Your Network

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service