KHUADO PAWI TANG THU
Khuado pawi I cih pen Zomi te pawi neih lak panin a thupi pen leh a ki lim zat pen khat a hihi. Hih pawi pen tuuk anlak khit ciang a kibawl hi aa, tua khuado pawi bawl hun leh vaite (kala) pawi "diwali puja" leh kawl te pawi "mithun puai" bawl tawh kituak hi. Khuado pawi I bawl dan tawh ki bat mahmah na nei in mei ki de tek hi kawl leh vai te in khuaimeivak zang (de) in zomi te in "meilah" kide hi, hihpan in zomi te pen minam pi te mahbang in ngeina, zia leh tong ki cingin a nei I hih lam hong kilang mahmah hi.
Tuabangin ngeina, zia leh tong ki cingin a nei minam piving hi na pi hang aa, I minam pawi pi "khuado" I neih na dan a theilo tampi ki om lai kha ding hi. Minampau, minam lai, minam ngeina, minam pawi leh khanglui van te ki cian in a nei lote minam picing ki ci theilo a hih man in a it lo, a kemlo, a puah lote minam khangto te suak ngei lo hi. Khuado pawi pen I zopawi thupi pen leh I limzat pen a hih mah bangin ngimna, deihna tuamtuam tawh a kidim a hihi. Hih thu a ki telna dingin khanglui ten "la I cih pen thu hi aa, thu I cih in la hi" a cih bangin khuado pawi la te khat et pekle hang.

(1) A: Kum kikhen e, solkha dang e.
Ziinin avang khua zonghen aw.
B: Ziinin avang khua zonghen aw.
Siansung tuibang siang hen aw.
(2) A: Tukawl tawi kumkhua I khen aa.
Ningzu khum leh aisa aw e.
B: Ningzu khum leh aisa aw e.
Khankum sawt ciam lai leng e.

Hih la tungpan in khuado pawi pen zokum lui leh kumthak kikal a hih lam ki cian mahmah hi. Tuhun ciangin mikang hun khen zia "Gregorian calendar" zui in kumlui bei na december 31 ni leh kumthak kai ni January ni 1 ni dan in I zuih zenzen hang in zokum lui leh kumthak khen na " khuado pawi" a hihi. Khuado pawi pen Anlak zawh pawi zong ki ci thei hi banghang hiam? Cih leh khuado pawi pen tuukan lak khit bek ciangin a ki bawl hi aa, tuakhai thak Anthak te muangin a ki bawl a hihi. Kumkhat sung tawntung I khah I ciin an te panin hongpiang thupha khai leh an tuamtuam te hongpia, hongsiam, pasian tungah lungdam kohna na in kizang a hihi. Tuaciang in khuado pawi pen khuailak pawi zong ki ci thei hi khuado khuailak I cih ciangin a ki mawk lak hilo in khuaibu (khuaipheng) panin hongtung ding kum pen kumhoih ding hiam? Kumsia ding hiam? Kicidam ding hiam? Kina ding hiam? Cihte theihnop na in Aisan a ki zang ahihi. Khuaibu leh khuaino om zia tawh kisai in kumthak sung maban dingkithei hi ci in khanglui ten ngaihsun uh hi. Khuado pawi pen meidet pawi zong kici thei hi banghang hiam? Cihleh khuado nima sa pen ni meilah lak ni in kizang in " meilah lakni" ki ci hi. Hih meilah tepen pawisung tawn tung kizangin dawi leh kau do na (kaubet na) meidet na aa kipan, khuasiam pasian dawn na zongin a ki taangsak, a ki vak a hihi. Khuado pawi pen siansuah pawi zong a hihi. I pupa te in mihing te a na sak thei, mihing te a sisak thei leh tuahsiat na a tuamtuam te a tungsak thei dawi leh kau ngawh uh aa, tua dawi leh kau te tawh a teng khawm dingin kingaih sun uh a hih man in khuado ciangin dawi te kau te nawtkhia uh aa, innsung, khuasung, gamsung, siansuah uh hi. I genma sak mahbang in anseng khit khapi tanlai tak, khuasung ah mipi kim lai tak, tawh kituak in hausa pa in khuado dinghun ciangtan (pulak) hi tuakiciang tan ni (pulak) nipen "kigin ni" kici hi pawlkhat te in "taangho suk ni" "meilah lakni" "lamsaini" a hih kei leh vaihawm ni, ci in a munmun zui in lawh na tuamtuam tek ki nei hi. Hih ni pen khuado sung aa, gamtat dan ding leh vaihawm dan ding, a kisam tuamtuam. Kithawi na ni a hihi. Singki gingin, tuilam kipuah hi nungak tangval te inn lusi in gamsung ah kuan uh aa, meilah la uh hi. Lokuan te in kha (misi te kha) sam uh aa, hongciah unzu leh sa ne ni ci in phuisam uh hi. Tuani in khuasung papi te in a tum ding phi bawl in thuki kum khawm in zubel lup in tu khawm uh hi. Khuado pawi ni pen "pamsik ni" zong ki ci in hih ni pen khuado pawi pi ni, gualnop pen ni zong a hihi. Hihni in sagawh na, daihawh na, an kuang um khawpna, kaubetna leh a zan ciang in khuailak na te a hihi. Zingsang khuavak phet in kongbiang ah dawi leh kau dal na in zu kau bel tungkhat, tuileihsa, peengsiat sa in kilup in a kiangah zasan haalbangsa leh meihol kikoih hi. Khuado pen neihsa leh khawhsa, vulhsa, tengtawh a hi thei zahzah in ki bawl hi tuahun ciang in vok kigopen in a neizo te in meipum (bawng, sial, lawi e.t.c) go uh hi. Zingsang vaikuan hun ciangin papi pawl in gan go uhaa, nupi pawl in a zu uh lupsa in koih in, papi pawlkhat (tanute) in a zu bawlin sagil bawlzu hawm uh hi. Tualai tak in nupi pawlkhat in taksih nganhuan uhaa, pawlkhat in khuang, zam, daktal, sialki, te tum in lasa uhhi. Tuaciang in sahuan te in a minphet in asin, alung, atuap, akal te tawmno khattek eu kha in koihtuam uhhi. Sunlam ciangin nupi te in taaksih, zukhaih sa leh papi te sa koih sate tawh haanlam ah misi sate valui uh hi. Hihpen "daihawh" kici hi khuado pen a si leh a hing te kizop na a tawpna, kikhak na in kingaih sun a hih man in khuado ciangin mipawl khat lungleng khawngai in kapkap aa, la zong hihbangin sa uhhi. a. Dona liingliing, dona liingliing e. Gualin kumkhua dona liingliing e. b. Gualin kumkhua dona liingliing e. Dohan ah naubang va kap tang e. Na ci uh hi. Hih la pen thangho leh liado te u nau tangthu sung ah liado in thanghoa sihsan ciangin thangho han ah a kahtam la a hihi. Tuaciangin nupi dai hawh hongtun ikm ciangin papi u ham taltak pen in zukam khat tep in vantung lam phih in puisam hi. Tuakhit ciangin a banban in zu hawm in ankuangsakuangum khawm pan uhhi. Annek khit ciangin I zongei na bangin ki it na, ki ngaih na, lahna in sabak leh sangoi kibaak ngeingai in gual nuam mahmah uhhi. I pupa te in mi a om ciangin a khapen misi khua ah paipah lo in innsung, inn nuai, innkun leh sumtawng teng ah khuado masiah omciap den in ngaih sun a hih man un misi te a gil kialmahmah ding ngaihsut natawh misi aom the kawhsah, ankhai, lukhuangan cihbang in kilui ham tang hi. Misi tepen dawipeh hi ci in ngauhsun a hihman in khuado sung in gilna laina a omloh na dingin dawi leh kau te not khia in benguh hi. An nekna a man uh ciangin kaubet nading meilah te sua silsel in limtak in ten in a lomlom in hen cip hi kaubet dingciangin kongsak leh kong khang ah meilah nai tak na dingin nahtang kuak kikoih masa aa, hausa pa inn (innpi) ah pasal teng kikai khawm in phittum uhhi. Tuaciangin innkim in meilah de ciat uhhi tualtekpa (siampi pa) in a thau lawn in kaubet hong kipan pah uh hi. Kaubet ciangin pasal tangzang khat peuhin khutlang khat ah meide kawm in tuga, heiga, singkhuah bawk tawiin innsung tawng pan in inntung, inn nuai, innkawm teng bansat in hih bangin ci hi. Dawihang, kauhang, namhang aw. Nazun na ek mahnam sia nani cingta. Nazi nata ten honglam et zawhsawt ta. Nakhua natui zuan in. Ci-in kikoin kawm tengsat in, innkongbiang a tun ciangin a tuga a heiga daipua denna in "a khe buk, a khuk buk, a ngaltak" kha inghei ci-in a meilah khennih suahin lomkhat khanglam golah, lomkhat saklam golah a kuangsa in nusia hi. Hihpen dawi leh kaute lutkik ngam lohna ding a hihi. Tua khit ciangin sawmtang val te in guadawn ah meilah siatin khuang leh zam dakleh phittawh khuai la dingin a hon in kuan uh hi. Khuaipen a kihawi sa (taiten sa) hi-in tua khuaibu leh a no te om zia panin kumthak sungah an leh tui kham, an lehtui kial, nat leh dam aa, ki pan tuahsiat tuahphat ding kihil na in ngaihsun uh a, Aisan na in a kizang a hihi. Khuado aa, khuailak te pen tuunpi, ngaltun, ngalthen, khuimu leh khuaithum te bu (khuaipheng) kila pen hi. Tuaciang in khuailak na-ah zatding in khuangkhat, sialki, daktal a omzahzah, zubel pengsiat sabeelkhat, khuaisah zu a vek pi-in, phit akibawl zahzah kenguh hi. Khuailak na-ah a ki keng zu pen "khuaisah zu" ki ci hi khuaiom na mun a tuh uh ciangin khuaipen mei tawh kihal loin a pi teng khut tawh khatkhat in man in, a hih kei leh guatawh tep masa uh hi. Khuaipi teng a mankhit uh ciangin khuaibu pen a kua a hih leh to uh aa, khuaipheng la uh hi. Tua khuaipheng te lakpan in a limci pen, a hoihpen leh a takpen ciamteh uh hi. Tuabang aa, ciap tehna a bawl khit uh ciangin khuaino zawng khal khempeuh paiikha in a etlawm lo khem peuh nulsiang uh hi. Kum Aisan na dingin khuaibu pen a kisia lo theithei dingin kem uh hi. Hihkhuai bu la khia pa pen tualtek pa in thuneih na apiak pa bek hi thei hi. Tuateng khempeuh aman khit ciangin thaulawn in meide in khuang, dak, tum phitmut in hong ciah uh hi. Tuapen "tangsuak" kici hi. Khuasung hongtun uh ciangin "tualbiak" namun ah paipih hi. Tuamun ah a ngakte leh upa te in "sanno nahih leh nakik in miinleh sawmtang nahih leh honglut in" ci-in nakal uh aa, khuaitawi pa in (tualtek pa thuneih na piak pa) " sanno hikeng miinleh sawmtang hing" ci-in a dawnkhit ciangin kiimvail uh aa, tualbiak na tautung ah hongkoih hi tuamun pan in hausa pa (innpi pa) innah hongpai uh aa,nungak te in hausa pa (innpi pa) konhpua ah nadawn in meilah tumbang kaikhawm (laksak) hi. Nungak pawlkhat in zu ataaksa haikhat ta na pia in Innkaa lam ah pai in khuang leh zam, phit te tum in lam uh hi. Tualaamdan pen "phitlaam" ki ci hi. Tuaciangin Siampi pa in tua meilah tumbang teng khuanawl ah paipih in meiphual sat hi. A khu a tam theihtheih aom theihna dingin sawlbawk khuh hi. Meikhu pai khiat nadingin a laizang munkhat vangsak in, tuamun pan in meikhu hong pusuak hi. Tuaciangin siampi pa in Simkum pha hen nacih leh simlam kaii in Zokum pha hen nacih leh zolam kaii in Simkum konhnget na hi zokum kongnget na hi. Miimbem kongnget na hi taangbem kongnget na hi. Cidam kongnget nahi ludam kongnget nahi. Tu sawn tasawn kongnget na hi. Khi-awh pha, taubulh pha kongnget na hi. Galmang lu samang lu kongnget na hi. ci-in phuisam hi. A zingciangin "khekleh ni" kici-in, hihni-in khuaitawh aisan na, ankuang sakuang um na nei leuleu uh hi. Hih ni-in khuaibu pen tangpi tangta muh theihdingin koih uh aa, tualtek pa in khuaibu tungah, khualu lam, khuataw lam cihbangin ciapteh na giit in khuaino bu honsa in koih hi tua khuaibu pen numei naupang leh nupi naupaiite et ding phal lo hi nitak lam ciangin khuasung upa te in khuaibu vial kik in khuaibu sungah khuaino te in atuamna (a pan) a nalam kik (bawlkik) uh leh miinbem taangbem a lamlam hi ci-in kumkik ciangin an ki hau dinghi ci-in ngaihsun uh hi. Khuaino a si a om leh kumkik ciangin a si a maang kiom ding hi ci-in khuazang mipi te maban dinghil kholna in ngaihsun uh hi. A hih hangin upa te in mipi lungnopna dingin "khuaihoih hi" ci-in pulak pong uh hi. Tuani tak in an hau te in geelzu kici zubeel pengphuhsa in hongpua in lupzihzia uh hi. Hihzu pen maikum ciangin anhauh na dingin phuisam sakna a hihman in a haunuam peuhin zong geelzu kilup thei ahih man in geelzu tampi kigual in nupi te in hongtawi uh hi. Tualtek pa in zu hongtepin vanlam nga in phihkawikawi in tuakhit ciang in tangpitangta in tangtep theipan uhhi. A zingciangin "khuai saak tan ni" ahih kei leh khuai ai ni ki ci hi. Hihni-in kuamah puapial lo in omkim uh aa, khuai ai nuam ten vok, kel, ak tawh a hi zongin ki-ai thei hi keltawh khuai ai te pen a sih khitciangin siluang bawm thote khuai-in hunghi ci-in ngaihsun uh a hih man in keltawh khuai aih ding thupi sak mahmah uh hi.
LUNGDAM.

piang.

Views: 1213

Comment

You need to be a member of Zomi Community Network - Your Network to add comments!

Join Zomi Community Network - Your Network

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service