Zomi galtai gambel siaute leh Malaysia

Zomi galtai gambel siaute leh Malaysia
July 30, 2009

Thupatna
Tu laitak in Malaysia a om UNHCR zumpi in Kawlgam galtai kipawlna tuamtuam pan pawllutmi, a diakdiak in Zomi tampite a lak ziahziah laitak ahi hi. A lak hun pen July-December 2009 ciang dong hi phot ding hi. Tu tadih in a lakmite pen a beisa January-April/ May 2009 hun lai in Kipawlna pan khutlam ngiat tawh UNHCR te hong piak Galtai hihna form a fillup-te a piak ziah ziah laitak ahi hi. Tua ahih man in galtai mi khat in UN ah Register hong ngah leh amamin’ kihel cihna hi a, i upmawh khat in a ngah kei leh ama min kihello cihna ahi hi. UNHCR in galtaite gambelmi hihna ciaptehna ah (register piakna) kum tung lai a min akipia, a diakdiak in Zomi Kipawlnapi pan in akipiate a lakik uh ahi hi. Tu laitak in veng khat khit veng khat pai kawikawi in, a beisa hun a min lutkhin (January-April 2009) sung in Kipawlna pan in UNHCR zum ah min aptoh kikna kinei in tua tak ah akihel mi khempeuh a banban in a lak laitak hi. Tua a hun ciangtan sung in min pia napi a ngah nailo a om leh ama hun tung nailo hi bek a amau min piakna veng a tun ciang in (UNHCR te hogn vak kawikawi khit ciang) hong la lel ding ahih man in lung hihmawh na ding omlo hi.
Kipawlna No.a Senior hihman in la tuanlo a, Junior hihman in mang hilh bawl tuanlo hi. Senior ahih hang in a a hun ciangtan hun lai January-April sung in minpiakna (khut lamtawh fill up ngiatngiatna) a neih kei leh kihel tuanlo ding a, ahih hang in March, Apil kha sung a a tung khat ahih hang in tua hun kikhakma deuh ciang dong min a piate (khut lam gelh) UNHCR in galtaimi hihna ciaptehna hong nei toto ding ahi hi. Tua ahih man in min piakhinte a ding in lung patauh huailo a, hong tung thak mi kipia nailo leh, Malaysia a tun zawh kum 10 a sim bang ahi phial zong in min piak hun ding ciangtanna hun sung ah a piak khak kei leh akihel nailo deuh ding ahi phot hi. Ahih hang ngahlo ding, ngah thei nawnlo tangial cihna hilo hi. A dang teng khit ciang hong pai toto lel ding hi.
Gamsung, gampua pan hi ta leh dotna tuamtuam om den a, aibang in, a cingtak in ki dawng kik man khinlo kha maithei tak hi. Tua ahih man in hong ki dong mun zaw deuh thu leh pawlkhat Zomi khat peuh in phattuamna a ngah khak leh cih deihsakna tawh hong gelh suk ingh.

1. Hong delh leng kong laplai ding hiam?
Hih dotna pen a tatak in ci leng a dotna limlim akhial ahi hi. Zomi-te i gam ah Galkap U Lian kumpite’ bawlsiatna, Sangnaupang gutate bawlsiatna leh biakna hang, minamke ihihna hang in bawlsiatna leh lauthawngna tuamtuam tawh gamdang ah gal tai khia kihi zaw hi. UNHCR in Register a piak lap ding a a delh ihi kei a, Galkap kumpi in hong phak ma, hong mat kikma in a tai khia mengmeng ihi zaw hi.
Tua ahih man in “hong delh leng kong lap lai diam” cih ding hilo zaw a, “hong phakma un hong tai khia mengmeng in/ un” ci ding ahi zaw hi. Bang hang hiam cih leh hong pha peuhmah leh hong dawm lo ding uh ahih man hi. Hong pai khia khin lamlai a tungte ahi a, hong tai khiat sawmsawmte ahi zong in hong ki muh, hong ki phakma in a manlang tak in kihem khia mengmeng ding cihna hi zaw hi.
2. Hong kipai ngeingai ding hi leh mi bang zah kila lai ding hiam? Kei/ ko a ding lamet a om thei lai ding hiam?
Galtai icih pen Register ngah ding lunggulhna tawh akipai hilo zaw a, bawlsiatna hang ahih kei leh hong ki bawlsiat khak ding launa tawh aki taikhia hi zaw ahih man in galtai mi khat i kepbitna ngah na ding (security) in UNHCR a om lai teng nang/ no/ ei a ding in lametna a om den ahi hi. UNHCR ahi a, United Nations a hong ki phiat kik tangial leh bel a thutuam hong hi ding hi. Tua ahih man in galtai a hong taikhia Zomi khat a ding in a omsa Zomite in panpih ding ban ah NGO tuamtuam leh UNHCR te i nasep zong tuamah ahih man in amau nasep hong sep tohtoh nak uh leh Kawlgam hong ki ciahsak kik ding khong lauhuaina omlo hi. Galtai a siausa khat Kawlgam i ciah kik (ki leh suk ki leh toh) khak ding lauhuai zaw hi.

3. Thai, India leh Kawlgam sung pan Malaysia ah gambel ngahna siau ding in hong pai te a ding bang ciang lametna om thei ding hiam?
Zomi tampi tak pen Kawlgam sung ah hamsatna, bawlsiatna (biakna, gam leh nam hang leh vai tuamtuam hang) in a nuntakna lauhuai zah dong in hamsatna nei uh ahih man in i gam tawh akinai pena mun ahi India leh Thai (gamgi) te khong ah ki tai/ tung masa phot hi. Zomi ihihna leh Tapidaw ihihna hang in i inntek theih pen na ding i pu leh i pate’ luahsa i Zogam leh Kawlgam ah suakta tak in ki om theilo bek thamlo in bawlsiatna ki tuak, bawl siat ding lau in kitai khia hi. Hi mah ta leh Thai khong i tun ciang zong Thai-te sang in i Tapidaw pih ahi (kawlgam pan galtai minamdangte) khong mah in hong simmawh sawnsawn in hong deidan sawnsawn thei hi. Tua ahih man in tuadan hamsatna a thuapthuap in a thuak Thai leh India gam sung a om Zomi galtaite a ding in Malaysia pen belhding zonna, cihmawhtutna in kinei hi. Gambel siau khat leh a dang gambel siau khat ki deidanna a omlo ding hi napi, a omna om thei ahih man in tuadan munte pan in a manalng in paikhia i mimal (safe) na mun i zuat ding thupi zaw kha ding hi.

4. Meltheih lah neilo bang cih nutak zo ding ka hi hiam?
Koikoi ah i om zong in meltheih u leu nau tawh pawlcing tak in om khawm ciat leng a nuam pen ahi hi. Hi mah ta leh galtai icih pen meltheih omna kizuan hi masa lo zaw in i nuntakna kepbitna ingah na ding mun a zong ihih man in meltheih omloh man leh sum neih loh hang in lauluat ding ahi kei hi. A diakdiak in Zomi (100%) naki cih nak leh na meltheih ding leh na u leh nau ding honpi khat a om khin hi a, Zomi% na kicih kei leh bel na ngiautau kha ding a, haksatna zong om thei kha maitak ding hi. Zomi 100 ah 100 hi ingh na cih nak leh na meltheih leh na u leh nau pen a dim a ha in a om ahi hi. Zomi sung ah innkuan khat, u nau khat ihi hi. Lung neu ding leh kha siat ding hilo hi. Nang bek hilo hi teh.

5. Sum neilo ci leng Malaysia ah bang ci nuntak theih/ zo ding ka hi hiam?
Malaysia icih pen Asia sung ah galtaite om theihna gam lak ah sumkhekna a sangpen mun ahi hi. Malay sum RM. 3 leh US$ 1 akikimna ahih man in sum leh pai bel haksa thei, man nei in baih lo mah hi. Lam khat pan en kik leuleu leng galtai vai hi kei ta leh zong Malaysia pen sum thalawh ding na tawm in aki pai ziahziahna mun ahi hi man in paitak kici thei hi.

6. UNHCR ah galtaimi ciaptehna ngah na ding in sum a piak kul ding hiam?
UNHCR tawh kisai pen sum piak kul lo hi. A hun ki ciangtan hun sung a min a piakhate a ding in bang mah piak kul lo a, a masa in i/a ngah pah kei leh zong lungkham ding hilo hi. Lungdam kohna a nei nuam a om leh bel ki ngah thei ding a, tua na tawm a sanglo zong lah om kha thei hi.

7. Gambelmi hihna ciaptehna ngah na ding in sum beilo ahhi leh sum lo tawh hong kithawi leng aki ngah diam?
Sumlo lo lian tatak bel a koikoi ah (vangam lo buang) a baih lo hi. A diakdiak gamdang ah haksa zaw lai kan hi. Tua ciang gambelh siauhna ding in sum piakullo cih sam hang in kipawlna khat teitei ah i lut kul ahih man in kipawlna lutman bei ding hi. Gambel siauh na ding in sum beilo ahih hang in, tua a ding in kipeina ah bel sum bei thei kha ding hi. Khuasung mun khat leh mun khat zong ki gamla ahih man in khe bek tawh ki tung khin zolo a, bus saap ding leh nek leh dawn ding zong sumlo tawh hi thei phalo hi.
Gtn. Zumpi paina sum beilo in khe tawh ki tung zo hi (aki naina mun ah i om leh). Khe tawh pai sang Bus tawh pai leng ki manlang zaw ding a, sum zong bei pah hi. Bus tawh pai sang Taxi tawh pai leng i painopna ki tung baih zaw tham a, sum zong bei zaw pah ding hi. Tua ahih man in sum beilo cih ahih hang, a manlang ding ut a, i lung duai zawh kei leh sum a bei zawk na mun zong om kha thei ding hi. A ngah na ding sum bei hilo in, a ngah theih na ding vaihawm suk vai hawm toh na ah a bei thei mah ahi hi.

8. Nek leh dawn haksa ci leng bang cih nuntak theih ding?
Cidam khangno khat a ding in nuntakna ding pen Malaysia ah haksa hetlo hi. Sum khol theite leh, mpicing khat in a cidam nak leh ansai, kuangsawp, sabuai puah cihte bek sem leh zong khakhat in RM. 600-1000/ kikal ngah thei hi. Pawl khat te bang in innlam khak zo lai hi. Tua pen galtai khat ahih hang in nasepbel a muh bang bang, a om bang bang (odd jobs) sem nuam peuh leh nuntak na ding patauh kulo, haksa lua lo hi. Pilna nei deuh leh pau theite a ding in kha khat in RM. 2500 leh a tung siah bang ngah theihna zong om hi. Innkuan mimal 4 leh 5 a omna lak ah khat in cidam in na sem thei suak peuh leh a innkuanpih dangte tawh ne khom thei in, kivak zo lel cih ding ahi hi. Pau leh ham, laitan khong lah khauhpai lua khollo, nasep i teel lai leh bel a tuam...

Thukhupna
Nidang lai in “guam” hun hong om a tua lai in Zogam sung pan hi ta leh Zogam pualam a om Zomi te hi ta leh ki ki pai ziahziah hi. A diakdiak in leitaw lam a om Zomi-te tampai mahmah pha diak uh a, hon pi khat a pai khit uh ciang in a lampi pen a kikhak ding hong hi pah hi. Tua hun laitak in eimi te in zong mite’ khatehnen kimu kha ici diam ki theikha ahih man in hon khat ki pai man a ahih hang in ki tawm mahmah in a sawtlo in tua lampi hong kikhak pah hi. Tutung gambel siau ding in Zomi te Malaysia ah kipai ziahziah a tua lampi, kongpi pen sawt kihong lua nawnlo kha ding hi. Gambelsiau hihna ciaptehna pen tuatadih in December 2009 ciang hi phot hi. Mailam hun ding pen ki gen thei nailo phot hi.
Tua ahih man in i omna gam ahi (Kawlgam, Thai, India) ah Biakna leh Minam hang in hon uk kumpite hong bawlsiatna hang a galtai Zomi Malaysia hong tung zo nailo, hong tung thak te leh a tunna sawt napi min sazian piak lai in khut tawh a gelh ngiat khalote ahi zong in a tung a thu leh late hang in phattuamna a om theih ding deihsakna tawh mimal tuah khak thute leh muhna pawl khat hong hawmsawn nuam kahi hi. Zomi te a ding leitung mun awng tampi om lai hi!
I pu le hi pate in lo ding in kum khat khit kum khat lokho, lo zong, lohal in kituah kawikawi uh a gam hoih, tui hoihna leh mun hoih a tuakkha a om leh amau bek in luah pahlo zaw uh in, a veng a paam, a mipihte kiang ah gen in lokho khawm, lo kuan khawm in sem khawm liailiai uh hi. Tua mah bang in tutung a Zomi te a ding a tuam pha diak akici thei phial ahi galtaimite ciaptehna pen hamsatna leh bawlsiatna a thuak Zomi khempeuh, Zogam bup phial hong pai zong in a hazat tak nai hetlo ban ah, Zomi a tam theithei Kawl kumpite’ nenniamna pan galtai khia in, gam suaktak zaw deuhna (suakta tak in biaktheihna, suakta tak in pilna sin theihna leh, suakta tak in i neih sate zeek theihna) gam ah tung thei in i gam le hi nam a zuun a puah thei ding, gam leh nam makaite picing i suah na ding veina leh deihsakna tak tawh...


Taang Sianpu

(Pawlpi tanu)
ZAM

A tung a lai teng PDF in a naui a min ah kila thei hi

FQ&A- Zomi Galtai leh Malaysia.pdf


zomicenter@yahoogroups.com or http://groups.yahoo.com/group/zomicenter

Views: 64

Comment

You need to be a member of Zomi Community Network - Your Network to add comments!

Join Zomi Community Network - Your Network

Comment by Naulak Dim on February 15, 2010 at 4:07am
Hih bang ki deih sak na te thu pi mah mah ei. Pasain' lap toh ding Zomi mi nam te ih hih teh, ih mai kai te a ding zong thu nget sak sak tek ni ei ma te.

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service