ZOMITE LEH GAMVAI (POLITICS)
(Pau Mung, Singapore)




(Hih in Chin Christian Fellowship, Singapore in 17-02-2002 ni aa, 54- veina Zomi Namni

a aihna ah, Pu Pau Za Mung in, thupi genna (Special Speech) aa agen aki zunkik aa

hong ki suaksak ahi hi. Mang Hoih).


Thupatna
Tuni in, Chin Christian Fellowship, Singapore in 54- veina Zomi Namni a aihna ah,

hih bangin thupi genna ding hamphatna ka ngahtheih manin, lungdam aangtang in,

ka ki paak mahmah hi. Hihbang hun thupi ah, Zomi nam mah nacih taitai na uh tawh,

nu leh pa, u leh nau, ateek akhang angeek cilo tuuikhuu laaikai cihbang phial aa,

haksa pipi aa ahong zou akua mahpeuh tungah lungdamna kongko hi. Zomite hihbang

ciang dong ahong tunpih, Yahweh(TOPA) Pasian' hong hehpihna thupha, a minsiangtho

leh a vaangletna te ih phat masa hi.


Tu aa kong gen ding thu in, mi atam zawte lamet na bang ahi, hih Zomi Namni ahong

piankhiatna ahang, taangkam( common language), taangmin (common name) Chin,

Lai, Zo cihte aki pan, Zomite khat leh khat kikal aa ki kamtam, ki nial, ki muhkhialh

theihna ding muhna toi gamvaite a hilo, Zomi leh Gamvai, cihthu bulphuh in kong gen
ding hi.



Mailam Zomite' nuntakpih ding

Tua bangin kong gen ciangin, mikim in zaknopsa
khollo kha ding hi.Banghang hiam cih leh, thuhoih khempeuh zaknop kimlo in, a
zaknop khempeuh lah thuhoih hi kimlo zel hi. Kawlgam suahtakna ding aa a makai
pipa General Aung San in, " Ci giapgiap mah lehang mite in telin, ciamteh
theizaw hi," a cihmah bangin, aza angaite in, zaknop sa khollo ding himah
taleh, ki telthei, ki ciamteh thei aa, abeisa aa ih hihnate ih tel manin, ki
puahphat na in nei aa, mailamah, ih nuntak pihna ding ngimna bulpi hi zaw hi.


Zomi leh Gamvai

Naungeek nawi nelai abang


Tu ni in, 54-veina Zomi Namni a hihmah bangin,
Zomite in eimau ngaihsut theih tawm' na tawh ihgam ihlei aa ding ihsep ihbawl
theihzawh k** 54 pha zota ahih lamtak ih telthei hi. Zomi Namni' khan in
mihingte nuntakna tawh tehkaak lehang, k** 54 a phata, a khanpha a picing sa,
puteek khat bang ahi zo hi. Ahi zongin, tu laitak Zomite' khantohna zia in, a
suaktuung, naungeek nawi nelai abang pan bek ahi hi.



A khangto belte pawl ki hithei.

Ih Zogam aa ding ngaihsutna hoih, lungsim hoih,
pilna siamna leh muhna zaitak tawh ih lungsim bangin k** 54 sung hanciam in
nasem thei hi lehang, leitung aa, ahau a nuamsa a khangto bel gamkhat ih hih
ding bel, asual kei hi. Suahtakna a ngahzawh k** 36- bek apha pan, Singapore
nangawn in, tu in Leitung ah, anuamsa, a khangto penpen gamkhat ahih na
ngaihsun lehang, tu laitak ih khantoh theihna dingdan ih telzaw kaanlai ding



(2) Zogam a khantoh theihlohna ahang
Zogam in bang hangin, khangto lo ahi hiam? Kawlte
paunak in,"Natna ih theihloh pi in, kibawl theilo hi," ci hi. Ahang
kan in ih theihkul hi.Tualo in bangci ki puahpha in sem thei ding ih hi hiam.
Tua in, Zomi Namni ahong piankhiat aa ki pan tuciang dong,Zogam aa ding,
ngaihsutna hoih, lungsim hoih, pilna siamna leh muhna zai tawh, ih lungsim bang
aa ih sep theihloh man ahi hi.


Gamvai(Politics) ih cihin

Gamvai lam thuthuuk pilna anei mipilte in,
"Gammite' nopsak na dingin, a anneek a tuidawn, a niikten a puansilh, apil
asiam, a cidam a ludam, ahauh alet, ahoih aphat na
ding leh ngaihmuang tak

tawh khuasa aa a khantoh na ding uh sepna bawlna te in, gamvai

(Politics= Naing-ngaan-yee) hi," nana ci uh hi. Ei, " Gamvai," cih ee leh.


Gamvai sem masate sepdan

A siamlo, gamvai makaite,

Gamvai tawh kisai ih sepna in, tutawm aa kikhial ahi kei hi. Gamvai ding ih septheih,

Zomi Namni a hong piantuung pek aa kipan ahi hi. Singaporete' Suahtakna ngahna

ding makai aa ahanciam masa bel Mr. David Marshall(Jew by blood) in," Kei bel,

nau suaksak aa asiam siamahte bangbek hi ingh aa, ka suaksak naungeek'

khantohna ding vai tawh kisai sep ding bel ka siamkei hi," acih abang ahi hi.Ih

gam makaite in, gamvai kipan aa sepkhiat siam napi in, mailam ah bangci kalsuan

ding cih muhna zai tawh ngaihsutna leh gelsiamna a nanei kei uh hi.

Hong pattah uh., lungsim hoihlo

Zogam gamvai makai sate in, a beisa taangthute
phongkik in, aki lungsim neihna te uh ki pausuah, ki phulna tawh hong makaih
khialhna hangun, party khat leh khat ki etkhial na, ki etsat na, ki elna tawh
ki langpan, ki galbawl nate a om hi. Tuate hangin, nupa kikhen lawh, sanggam u
leh nau ki mai nopmawhloh lawh, khua leh tui ki tapkhap lawhna dong takin kinei
hi.


Tua hunlai aa lungsimte tulai khangnote bek
thamloh vantung leitung nuntak na dingaa ih etteh ding biakna lam makai leh
apiangthak mahmah a kici kimkhatte sung nangawnah ki vomh lai in, aven nailoh
lamtak kithei hi. Hihbang lungsim in Zomite' mailam aa ding aa, a deihhuai
hetlo, a dipkuat huai leh a lauhuai mahmah khat ahi hi.


Ngaihsun theilo,

Chin Affair Ministry te, Central Gorvernment in
Budget hong khenkhiat hi. Tua budget hong piak limlim in ei aa ding state
dangte tawh tehthei vetloh in atawm luazo aa, Rangoon Zoological Garden aa zah
zong pha zolo kici hi. Zogam aa ding, ngaihsun thei gelthei hi lehang, a ki
ciangtan theilo zahdong in a kisam ding kimlai, budget kumbei sazian akhak
ciangin, tua a tawmlua nangawn zang zolo, zang theilo in ki aapkik kici hi.


(3) Aana a zangkhial makaite.

Tua lai aa, aana ngahte in gam khantoh na ding
peuhmah ngaihsut in neilo uh hi. Asep sunsun te uh amau mualsuang ding cihciang
aa kipan amau aangsung vai, amau langte kuateng zakia sak ding, kuateng tawpsak
ding, kuateng transfer sak ding aa, kuateng
thongkhia
ding cih leh ki teelkik ciang aa mee a ngahkik na ding uh buaipihna tawh ahun
uh abei saklel uh hi.

Tulai khangte gamvai cihin.

Ahong honkhia zo ding thute hilo.


Tu laitak aa, Zomite gamvai tawh kisai ngaihsutna in, Internet sung aa ih muh

ziazua te zahkan hi ding in ka umkei hi. Tuabang tampi takte limpha tak in khaihkhaih,
haihhaih lehang, Zogam gamvai aa a ki zangthei ding tam thaam'(cian) in ka um
kei.hi. A thaamlai sunsun te nangawn zong, tu laitak Zomite' thaang-awkna ahi,
ih haksatna panin ahong honkhia zo ding thute ahi kei hi. Tuabang peuhtawh khat
leh khat ki galnial, ki galko, ki galtawt, ki galkhawk in, ei leh ei ki kai-awk
gawpin ih buailai hi.

Azuih huailo, midangte hihdan

Kawlgam in Suahtakna a ngahzawh phetin, Kazin
tein, gamkhat aa adin na ding uh tupna tawh in, kumpite langpan in, gamsung
beelin a lehdo uh hi. Tuabang aa a lehdo na uh ah, gamvai lam aa apil, asiam
amuanhuaite vive in a makaih ban uh ah, kumpi sung mahmah aa ulian tampi takte
in zong, Kazinte vive ahi uh hi. Tuabang nangawn tawh ki panin, k** 54- sung
kumpi te a lehdo uh hangin, amau tupna a taangtun zawhloh bek thamloh, aneih
alam teng uh vut leh vai suakin, a minam bupphial in abei lawh dektak uh hi.
Kazin te bang mahin, Kawlgam sung aa Zomite simloh minam lianteng in zong a
tuamtuam in k** tampi kumpite langpan in a lehdo uh hangin, tuciang dong zozo
nailo in, Kazinte bangmahin athuak uh hi.



Hong ki nuihsan ding, minam itte' gamtat

Tua bangaa ih sanggam dangte hihna teng, mu gegu
thei gegu hi napi in, theihna in neilo in, minam leh gam it ing aci Zomi gamvai
asem pawl khatte kumpi lehdo dingin hong ki pansaan uh hi.Hih bang hihna in,
ngaihsutna aneilo te hihna hi a, Kawl kumpite aa kipan minam dangte in hong
nuihsan lel ding uh hi.

A lipkhap huai., minam itte

Zogam leh Zomi namte huu ding aa, kumpi a lehdo te
in, kumpi galkapte do in kaplo in, ami nampih te' neihsa teng sutin a laksak
bek thamloh uh, a nuntakna nangawn uh aban aban in that na tawh hong kipan uh
hi. Hihte in gam leh minam it in, gam aa ding vaihawm aa sem, ih ci thei na
diam?. Hih cibang aa gamta te in, gam leh minamte gal lian belbel, tualthat
(aki thukkik nailo tualgal) ahi uh hi. Amau ih minamte gal acih uh kumpi
galkapte sangin, ki kihta zawin kikih ki lipkhap mahmah hi.



(4) A picing nailo minamte

Zogam buppi enin, ih ngaihsut lehang, Tedim,
Falam, Khalkha cin, ih ki tuam gentek hi. Tua bangbek hilo, Tedim sungah atuam
atuam, Falam leh Haka sung zongah tua bangmah in, atuam atuam in ki khenin,
atawpna ah, khuakhat tui khat sung nangawn ah ki khenna a omlai hi. Hihte in,
ih minam aa ih picin nailoh man ahi hi.


Midangte' hong uk ciangin,

A beisa hunin, hihbang lungsim, hihbang gamtatna
tawh ih Zogam ah gamvai sem in a ki dian kheokho tek hangin, minam dangkhat in,
thugamh thukhauh tawh ahong uk giapgiap manin, ihhih na ding zahin ih siasuak
kei hi.



A dipkuat huai Democracy

Tu in, Kawlgam in Democracy ngahna ding a hanciam
laitak hi. Democracy ihcih in, muhna taangzai aa, lungsim a picing sa minamte
aa dingin, amau leh amau suakta taka ki kem ki ukna hi aa, a deihhuai, a
lamethuai a lunggulh huai mahmah nuntak nading ahi hi. Ahi zongin, lungsimsia,
gamtatsia, muhna zai nailo aa lungsim a picing nailo minamte aa ding ahih leh,
suakta tak aa, amau leh amau khat leh khat ki langpanna, ki galbawlna, ki
vaatna tawh ki ukna hi ding ahih manin, taanglai aa tualgal ih cihte piangkik
aa, aki siatna ding leh abeina ding uh ahi hi.Tua hia, tu laitak Zomite pianzia
tawh ka ngaihsut ciangin, miten deih aa a lunggulh a lamet uh Democracy ka
ngaihsut sialin ka dip a kuakua hi.

Tua hileh bang ihcih tam?
Aki gensa thute ngaihsun kawmin, anuai aa thugui
piteng tawh ih ki pelhzawh na ding ih hanciam tek ding hi.



1. Khat leh khat ki lungsim neihna (feudism)
2. Avaal akaan aa ngaihsut gamtatna (extremism)
3. Aangsung ngaihsutna (egoism)
4. Sunmang peuh tawh lungmuanna( idealism)
5. Ki tuamgenna (localism)
6. Hazaatna (jelousism)
7. Ei leh ei, hi ih kisak luatna (prigism)
8. Zumna mel theilo aa, utbang aa kampau gamtatna (profligacism)
9. Ei leh ei ki thupisak, ki phasak aa, kuamah
awlmawh lohna (hauteurism)


Atung aa lungsim hoihlo, lungsimsia aa kipan muhna
toina tein, a beisa aa Zomite vei leh natna te vive ahi hi. Hihte tawh ei leh
ei ki sittel aa, ih ki suanna a om leh tuate pansan in neitek pah in, ih ki
puahpha ding hi.Tua zawhciang bekin, Zogam' gamvaite ih lungsim bangin nuamtak
in ih semthei panbek ding hi. Tuabang aa ih hihkaal ding Zogam in hong ngaklah
mahmah ta hi.


(Lawmte kiang pan ong khak sawn hi)

Views: 110

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service