Agelh: Vungzamuan Valte

Tanglai in, Dahpa mithadah a minthang hinazenpi, khuang lamdangtak aneih ziakin mithupi suaka Tong hial hi. Liandou leh Thanghou te unau tagah, liangvai leh genthei hi ua, himahleh leinuai apat khitang, khibah te mukhia in huaite mah zangin Liandou zi ding leizou hial uhi. Mite nuaisiah leh simmohnate ziakin akihhuaipen gulpi gilsung ah Daktal leh Dakbu manphatakte mukhia uhi. Songthu leh Lersia te hauhsakna bulpi sial kili nei hi a, Lersia mahin Liandou leh Thanghou te unau sialpi pia hi. Hiai sialpi lamdangtak in, unaute neih -le-lam ah phungvuh hi. Tuaziakin, sial pen I pi leh pute hunin hauhsakna, leh thupina a kitaitehna poimohpen suak hi. Ton, gal-aih, sa-aih poimohngaih mahmah ua, ton sa dingin sial mah ngaisangpen uhi. Sa-sutna Tul (sial tul) kemtu tulpi kichi a, tulpi tellou in Ton, kithoih leh gal-aih, sa-aih omtheilou hial hi. Atungin, Tul pen gawzum, leh singgil khong a kibawl ahi, hun hongpaizel ah sik(teipi) zang uhi, huchi`n awl in thau zang leuleu uhi. Kaihmang sialsut tei pen Tul minthang khat hi a, azatman neisak zawmah hi. Khupching leh Ngambawmte hunlai in Gosem hahbawl ua, himahleh goumanpha a simtak hilou hial hi.

Nidanglai in numei te kicheina tuikep (keppi, kepta), tau (siktau, dartau) leh hakpi (kiutong a but) ahi. Hun hongpaizel ah khibah, khitang, khival, khivui, khina (khinaal), khivom, khipi leh adang dang kicheina in nei uhi. Khi khenkhatte manpha mahmah ua, suangmantam chikhat (cornelian) a kibawlte houh sum suah pahpah theih ahi hi. Sal, sial, gan, silai khong leina in nei ua, suak leh sal a koltanna apat leh gal apat manlangtaka kitatkhiakna dia zattheih goumanpha ahi hi. Pasal te`n bel saihapak bilbah kisaktheihpih mahmah ua, mihangsan te`n saihapak, sahang hapak, sahang chin, savom chin, mumeika, vaphualmul, zangsialki, sialki, sazukki, Zampi (darmang), Dakkhuang (darkhuang), Dakbu (darbu), Zamkaang, khuang leh adang dang poimohngaih pen uhi. Gal leh sa tunga vualtungtuanna tangte`n Ton thupitak in bawl ua Mangpuan (Thangsuahpuan) in kizem uhi, amua a dia goumanpha khat ahi hi. Ta leh tu kepna, niteng khosakna a apoimoh mahmahte uh, gulpi sinkha, savom sinkha (damdoi), sakuhling, tukkilh (sai-guh leh sa-guh a kibawl), samsihpi, siambu, puanpi, sathaubing, buk, zabel, tol leh adang dangte ahi hi. Vongsinggil, khiangsing leh singtak/singgil apat sum (ansukna) leh suk sui ua summun ah koih uhi.

Sik aneih masang u`n sa-ki, sing-gil, suang-zum leh sing-ka khong a kibawl hiamhei zangin lou-naa sem uhi. Lamzang hausa Thanggou hunin sik kizangta a, tu, heipi, tem, teipi, naamsau, thal, temluka khong neita uhi. Khanthuam leh Kamhaute hunin, tei leh thal banah thau hahzat petmahta ua, ahatna thuguk uh zong ahi hi. Tuahunlai a numeite innlam naa poimohpen tuh, ansuk, zubilh, zulup, zuhawm, pat-khek, mui-khek, puanpi gat, puan gat, vok khoi, ak khoi leh tui tawi ahi hi. Numeite vanzat poimohtak chu buhsukna sum, helhhawt, mui, tuithei leh siambu ahi. Siamgatdan a theih nungun puan-ak, nik leh puan chituamtuamnikphel, malamnik, puanvehtual, khamtang, koptah, bohtah, puandum, puanlaisan, ngoutekherh, khephiau khong gan ua a goumanpha uh asuak hi. Pasal te`n a gamvakna leh a galvilnate uah meisah bawm, thauvui bawm, lum leh tei, namsau, meithal, chi, tuibuk leh adang dang poimoh petmah uhi. Banah, siampu louin khosatheilou ua siampu in kithoihna leh gal leh sa aihna ah mun poimohtak nei hi. Siampu te`n vanzat poimoh taktak nei uhi, kithoihna ah, gan, zu, tuibuk, tui etc. poimoh diak hi. Phuisam kawmin, ai chituam tuam zangin kithoihna bawlsek uhiAi khenkhatte, khualtawn, sutzo, aithim, ailaidum, palkhe, ailiap, zizung, aizam, aileilut, aisan, aibungbu, aikam, khimpi chihte khong om hihtuak.

Goumanpha khenkhat ensin le, Mangsum Guite hunlai in temluka manpha mahmah a, Bumjangte` galmat Paulun tatkhiakna dingin pia uhi. Haupau Khitang (aktui chia chia) leh Tuaichong dak minthang te Vuttaia Sailo in suhsak hi. Hengou in Temtat khi leh Kaljang dak Vanhnuailiana Sailo kiangah pia hi. Temtat khi lehKaljang dak pen Hengou in Hualngoute khut apat dikloutak a aneihkhak ahi hi. Mangsum Thomte asih chiangin, a tate sagih zong lamdangtak in sibei sipsip ua, azi Kawmkim a nawkik hi, Nuaisuk Zampi a tuiseng ah pua a, khivui tamtak zong a chiangkhun sungah selgu in chiahkik hi. Kawmkim pen Thanggou Guite sanggamnu ahi. Sialthah te`n (Neihsialte) Khipi leh Dakbu aneih uh a kisial sial nalam uah Thanggou in suhsak hi. Nidanglai in Siallam dakbu hoih mahmah leh minthang mahmah Galte te`n nei ua Sailo Lalte khut ah lut hi. Goumanpha khat zangin Khanthuam in a taksa bitna dingin Langza Manlun kiangah khibah pia hi. Kamhau huninLangza Dak minthang kitan hiau hi, Tonkai Dakbu sial 100 in lei hi, Mangvumte khut apat Mualpite Zamkaang suhsak hi, Guite te Nuaisuk dak zong Khanthuam tungtawn in nei hi (Khanthuam leh Pawite pangkhawm in Mangsum Teikhang ah simmangphial uhi), Mangvungte Zamno suhsak hi, Mangsong goumanpha Sawmsiing khi minthang mahmah zong Kamhau in a-ngian hatna in neihloh hithet hi (Sawmsiing khitang khat in sial 10 man), Ngalngam tuithol leh Thanghou Kuangpi zong nei hi.

Nidanglai in Leibel zang hihtuak ua, Meitei Lengpa Sana Koireng in Khochin kiang ah Taubel hoihtak pia a Sailote doupih dingin kun hi. Belpi, belsan (darbel) leh sum-eng kuang khong goumanpha hi a, Goukhothang in Meitei lengpa kiang ah saihapak leh sum-eng kuangpi kimeltheihna dingin Lunvum, Khodang hausapa tungtawn in pia hi, himahleh Lunvum in kitan maimah chi uhi. Chii poimoh petmah a, chikhuk omna peuhmah mun poimoh suak hi. Hun hongpaizel ah meithal (thau) poimoh semsem a, sial, salmat, dangka, dakbu leh goumanpha chituamtuamte zangin lei zelzel uhi. Salmatte khong midangte kiang ah zuak ua tua sum in thau leithei zelzel uhi.

Goumanpha aneihte uh koihhoihna dingin gouchikhat mah poimoh leuleu a, tua dingin thulpi (lelpi) leh thulneu chiing a kibawl nei uhi. Hiai thul sungah a van neihte uh koihhoih tangpi ua, puan, khival, khina (khinaal), Khivom, khipi, khivui, khibah, tau, saihapak, sakeihapak leh adang dang koih hoih ua, bittak in kem thinthen uhi. Himahleh, sa le gal tamna ahiziakin galte muh pahpah louhna ding mun biching kawm khong ah selguk pawl nei uhi. Lupna khung leh Gapkhuam khong ah van zattangjang tukkilh, tuibuk, samsihpi khong koih ua, lupna nuai ah tu, hei, teipi, thal, bel, namsau leh a dang dang koihhoih uhi. Khenkhat te`n tu leh heipi innbang ah siat ua, namsau, tei leh thau te lupna gei ah tung uhi, manlangtak a lakkhiak theih ding ngiimna ahi. Tapkuang nuai ah selguk theih chituam tuam dangka khong selgu ua, tapsak a gawlawng sungah chii, meisah, sahou leh a dang dang koih uhi. Khintung ah zu bilh ua, khintung mah ah buh hak ua, huai tung sawn ah haichi leh van chituam tuam a siatlouhna dingin koihkhawm uhi. Khenkhat te`n van hoih mahmah te kawlhawm, leikawhawm (cave) leh singkawhawmsung khong ah selgu sek uhi.

Khindang ah meh ding chituam tuam sa, sanga, meh-hou ui-keu ua, gulpi sinkha, savom sinkha leh sa-um beel khai uhi. Gou khenkhat te seng sung ah koih hoih ua, lupna gei leh lupna tawlam ah koih deuhse uhi. Dak bu, Zampi leh dakta leh adang dang bel a selguk theihna na ah selmang ua, buhzem kawm, bem kawm lehakbubah kawm khong ah sel uhi. Melmate muhlouhna ding chi`n khenkhat te`n tuikuang ding, vokkuang ding khongin zang thepthup uhi. Gilzawl khong peuh ah selgusek uhi, a selguk bel haksa mahmah hihtuak. Zabel, buk, tuibuk leh zanah omlou a khosa zouloute hi ua, manlangtak a muh pahpah nading mun lupna gei ah siat ua, zabawm hiam bawmta hiam ah zanah koih uhi. Thauvui leh meisah poimoh mahmah leuleu ua, tuate kepsiam mahmah kuulpetmah hi, innsung atuihulna penpen munah kemsiangthou uhi. A neideuh te`n puanpi bawlsa kemhoih ua, ziallom in sutpi tung ah khai uhi. Dangka a neih sunsunte uh innsung ah kem ngam khollou ua, innnuai ah lei toukuak in phumgusek uhi. Zu omlou a khosatheilou hi ua, tol kephoihna in buhzem sungah phualgu zel uhi. Va koihhoihna dingin 1950 lakvel in Singrem bawlkhia ua, 1960 vel apat almirah suakdok leuleu hi.

I pipute hauhsakna tamtak pawi galhat te`n suhsak ua, Sailo lalte`n zong tamtak laksak uhi. Khanthuam leh Kamhau a hatlaitak un goumanpha tamtak kaikhawm uhi, himahleh gal kibawlna ah Kawlte zoulou ua kiremna a bawlna lam uah Kawlte khutsung ah a goumanphate uh tamtak luut veve hi. Britishte hunlai in I pipute goumanpha ahunkhoptak pawkhe ding ua gintak zong ahi, tuadan hikeileh tunichiang in I pipute goumanpha bangzahhiam bek muh ding omlai khamohlou ding hi.

Aw le, ataang atuan a I pipute goumanpha penpen zaw Sial mah anahi hi. Sial in mou lei ua, Sial in tou kai ua, Sial in salmatte kitankhia ua, Sial in meithal lei ua, Sial in tong ua, Sial in gal leh sa aai ua, Sial in khutkhelhman liau ua, Sial in mualsuang doh ua, Sial in kosah bawl ua, Sial in sialkhumsa gou ua, Sial in Tanute kha ua, Sial in kisial petmah uhi. Sialvun pen phaw, tutna, leh khuang bawlna in kizang tangpi a, mehlim zong ahi hi. Sialvun pen pialkhang ah phek (carpet) leh puanphah (mattress) dingin kizang zawmahlai hi. Sial haute bel sial ziak mahin mithupi, mihausa, khosathei leh milungmuang suak uhi. Siallu innkongtung a taktheite leh Mualsuang tung a taktheite bel mithupi a sim ahi uhi. Sialki mah zong vanmanpha te kepbitna, thauvui koihhoihna ahihbanah, lum leh tei tawi a anopbawl chiang un, tumging chiteng thuah kawmin khuang, dak, dakbet, zampi leh sialki saki mah toh zaideih awi kawmin, suun leh zaan phawklou hialin lawmvual lungtuakte analam dial dial sek uhi. Tuabang in khuangpi khuangta toh hinkhua anazang ua, khuang bel vongsing leh juangsing apat a bawl uh ahitangpi hi.

01

02

03

04

05

Views: 325

Reply to This

© 2024   Created by Zomi Community Network.   Powered by

Badges  |  Report an Issue  |  Terms of Service